33. MEXICAANSE VERTELLINGEN. RAMON

 

Ramon in zijn timmerwerkplaats naast zijn huis.

Zoals je als lezer gemerkt hebt, gaan mijn Mexicaanse vertellingen niet over helden die geschiedenis maken. Niettemin zijn het helden. Iedereen die probeert iets van zijn leven te maken is een held, zelfs als het mislukt. Alleen al het proberen vereist een zekere heldhaftigheid.

De kunst van het leven kan niemand je leren. Je moet het zelf doen. Er is een dosis moed voor nodig, enige zelfkennis en een zekere mate van zelfvertrouwen. Vooral dat laatste is hard nodig. Zonder zelfvertrouwen raak je verlamd in het leven. Trouwens op wie kun je rekenen buiten jezelf: de goden, de sterren, je vrienden, je lief, je ouders? Het begint met zelfvertrouwen en van daaruit kun je verder kijken. Misschien vind je iemand op wie je kunt vertrouwen.

Hebben de dorpelingen van San Miguel zelfvertrouwen? Dat is moeilijk te zeggen. Je kunt hooguit vaststellen dat ze er het met z’n allen het beste van proberen te maken, de een meer dan de ander. Er zijn nu eenmaal altijd luieriken, bangeriken en lafaards maar ook dapperen.

Zo een dapper iemand is de vader van Diego. Je ziet dat niet aan hem. Hij is net als de andere mannen in het dorp bescheiden en zwijgzaam. Hij doet zijn werk op het land, helpt anderen als het nodig is en voedt samen met zijn doña de kinderen op. Na het avondeten gaat hij op zijn gemak op een houten bankje zitten dat hij zelf gemaakt heeft. 

Ramon timmert zijn eigen meubels en alles wat in en rond het huis nodig is. Hij was nog geen 10 jaar toen hij ontdekte dat hij handig was met hamer, zaag en spijkers. Dat is hem de rest van zijn leven goed van pas gekomen. In de loop der tijd is hij een ervaren timmerman geworden. Hij heeft zelfs op verzoek van de dorpspastoor voor de kerk ramen gemaakt. 

Sindsdien levert het timmeren af en toe geld op voor zijn gezin. Naast het huis heeft hij een werkplaats gebouwd voor zijn gereedschap. Timmeren doet hij meestal buiten onder het afdak voor de werkplaats. Sinds ze er elektriciteit in het dorp is, heeft hij een cirkelzaag en een schuurmachine aangeschaft.

Met zijn zwijgzame inzet voor zijn gezin en het dorp is het geen wonder dat de raad van boeren hem tot hun voorzitter heeft gekozen. Elke zondagmorgen na de hoogmis komen ze bijeen in een zaal aan het pleintje bij het begin van de dorpsstraat, tegenover de grote poort van de haciënda.

Sinds de revolutie beschikt het dorp over meer land. Het is aan de raad om voor een rechtvaardige verdeling van het land te zorgen waarbij elk gezin krijgt waar het recht op heeft. Dat klinkt romantischer dan het is. Conflicten over de verdeling van het land kunnen een heel dorp in vuur en vlam zetten. 

In beginsel heeft elk gezin recht op een deel van het land om te bewerken en te oogsten. Ze kunnen daarmee in hun basisbehoeften voorzien, tenminste als de maïsoogst goed is. Want ook daar wil wel eens wat mis gaan. De natuur en het klimaat zijn nu een maal grillig. 

De revolutie heeft wel voorzien in extra grond maar niet in beter landbouwvoorzieningen en al helemaal niet in landbouwkredieten ter voorfinanciering van oogsten. De revolutie heeft de boeren grotendeels aan hun lot overgelaten.

Daarnaast is er het waterbeheer. Ook dat moet goed en rechtvaardig gebeuren. In droge tijden wordt het water van de beken gebruikt voor natuurlijke bevloeiing van het land. Op gezette plaatsen wordt het water zodanig over land geleid dat meerdere stukken land er profijt van hebben. 

Aangezien niet alle stukken in een keer bevloeid kunnen worden, moet er op verschillende punten van de beek afgetapt worden. Het is de taak van de raad om er op toe te zien dat elk perceel zijn deel van het water krijgt.

Ramon heeft in het dorp genoeg gezag om de boeren door al deze  conflicten heen te loodsen, al vergt dat soms veel overleg. Zelfs in een kleine gemeenschap zijn er tegenstellingen tussen arm en rijk, tussen lui en werklustig, tussen dom en slim. Al deze verschillen treffen elkaar elke zondagochtend in de raad. De meeste boeren beseffen gelukkig ook dat het in hun eigen belang is om de meningsverschillen onderling te regelen.

HET RAADSEL VROUW (EN MAN)

 

petrus nelissen, "Liggend Naakt met Wasgoed", acrylverf op paneel (80x122 cm), 2005

Het hierboven afgebeelde schilderij is geen wonder van teken- of schilderkunst. Het is technisch gesproken een primitief schilderij; acrylverf rechtstreeks op het voorbewerkte paneel gezet. Niet geglaceerd, geen geraffineerde penseelstreken of mooi uitgewerkte details naar de werkelijkheid. Integendeel, het is een recht toe recht aan schilderij. Een bijna tot abstractie gereduceerde werkelijkheid met een surrealistisch tintje,

De liggende vrouw is overgenomen van het schilderij “Venus voor de spiegel” van de grote Spaanse meester Diego Velazquez. Op het schilderij ligt Venus in dezelfde houding als de vrouw hierboven, maar dan op een rijkelijk aangekleed bed als een goddelijke verleidster en kijkt in een spiegel die door een engel voor haar gezicht wordt gehouden. We zien haar gezicht in de spiegel (dat kan niet volgens de stand van de spiegel, aldus de deskundigen) maar vagelijk, lang niet zo scherp uitgelicht als haar rug. Venus is verleiding en raadsel tegelijk.

Het schilderij van Velazquez speelt met de thema’s liefde en de erotiek. Zo is de engel naar het schijnt cupido, de god van de liefde. Blijkbaar liefde voor haar eigen beeld: spiegeltje, spiegeltje aan de wand, wie is de schoonste van het land. Haar naakte rug met haar bekken en billen elegant in het midden zijn een hoogtepunt van erotiek.

Het naakt op het schilderij hierboven kijkt niet naar een spiegel maar naar twee kledingstukken - broek en hemd - die zo te zien van een man zijn. Ze hangen te drogen aan een waslijn. Heeft ze net de was gedaan en kijkt ze nu tevreden en goedkeurend naar de gedane was? Vraagt ze zich af of ze het goed heeft gedaan? Of vraagt ze zich af wat ze in ’s hemelsnaam met die man waarvan de kleding is, aan moet?

Meer hedendaags kan men zich afvragen of hier het gendervraagstuk in beeld wordt gebracht. Hoe verhoudt zij zich tot de man? Is de man de bevestiging van haar vrouw zijn of integendeel, de ontkenning? Kun je zonder man vrouw zijn? Wie ben ik als vrouw? Alleen maar verleiding of bovenal wasvrouw?

De vrouw op het schilderij ligt naakt in een arcadisch landschap. Terwijl ze rustig filosofeert over haar aard en natuur, geniet ze van de  natuur om zich heen. De zon komt op boven de rivier. De situering is paradijselijk maar wel een paradijs waar de was gedaan moet worden.

DE KLEINE GESCHIEDENIS VOLGENS JAN VAN DER PUTTEN. 1

 

De journalist Jan van der Putten heeft een boek geschreven over zijn tijd als correspondent, met de titel “Tijd van illusies” met als onderschrift “Mijn kleine geschiedenis van de wereld”. Hij is getuige geweest van gebeurtenissen waarvan velen dachten dat ze het aanzien van de wereld zouden veranderen, wat niet gebeurd is, vandaar dat hij het heeft over “tijd van illusies”.

Die tijd laat zich het beste samenvatten als de tijd tussen de meirevolte in Parijs van 1968, waar hij toevallig als promovendus in de letteren aan de Sorbonne studeerde, en 1986, het jaar waarin de Sandinisten bij verkiezingen in Nicaragua de macht verloren. In die periode zwerft Jan van de ene revolutionaire situatie naar de andere, voornamelijk in Latijns Amerika.

Het zijn de hoogtijdagen van de links revolutionaire verwachtingen. Verwachtingen die de schrijver meebeleefd en waar hij zelf in gelooft maar eenmaal in praktijk gebracht, uitdraaien op een mislukking. Wat hoopvol begint als een radicale politieke verandering wordt uiteindelijk een nachtmerrie van wrede en bloedige dictaturen van generaals en hun opportunistische slippendragers. Jan van de Putten maakt de hoop en de nachtmerries mee en vraagt zich af waarom radicale veranderingen en revoluties zo dramatisch mislukken.

Het startsein voor hem is toevallig de Franse meirevolte in 1968. Jan is dan net in Parijs om doctor in de letteren te worden. In plaats van doctor te worden, gaat hij voor de krant verslag doen van de opstandige studenten en jongeren die de straten van Parijs barricaderen. De snel opeenvolgende en verrassende gebeurtenissen maken Jan tot de journalist die hij de rest van zijn leven blijft. Zijn Parijse ervaring noemt hij een journalistieke en politieke stoomcursus.

De revolte gaat ten onder in het Franse politieke krachtenveld waar generaal de Gaulle, de held van de Tweede Wereldoorlog, aan het het langste eind trekt. In zijn boek oordeelt Jan dat het een knetterende mislukking was net als de slavenopstand van Spartacus, de Commune van Parijs en zoveel andere protestbewegingen en volksopstanden in Frankrijk. Blijkbaar zijn Fransen dromers die het afleggen tegen de  politieke realiteit. 

Jan weidt er niet over uit maar de meirevolte is een politieke uiting van een culturele revolutie die in de hele westerse wereld plaatsvindt. Het is een generatieconflict dat leidt tot diepgaande culturele veranderingen. 

Het beste kan het begin ervan geduid worden met Bob Dylan’s song “The Times They Are a-Changin’ “ (1964) met als laatste strofe: “De lijn die getrokken wordt, de vloek die uitgesproken wordt, de langzame van vandaag zal later snel zijn, zoals het heden later voorbij zal zijn, de orde vervaagt snel, en de eerste vandaag zal later de laatste zijn want de tijden veranderen.” (Vrij vertaald door mij). 

In Nederland wordt die culturele revolutie gemarkeerd door het optreden van de Provo’s in voornamelijk Amsterdam (1965). Provo was als een strovuur van een kleine anarchistische, geweldloze beweging die met humor en inzicht de autoriteiten provoceren waardoor de zwakheden van het traditionele, autoritaire gezag worden blootgelegd. In tegenstelling tot de Franse meirevolte groeit de provobeweging en later de kabouters niet uit tot een politieke opstand. 

De afloop van de meirevolte in Frankrijk was vrij onschuldig. De Gaulle herstelt de democratie en de Republiek. Er vallen geen doden, er worden geen massa's mensen in stadions opgesloten zoals in Chili  of zoals in Argentinië vermoord. Frankrijk blijft een democratie en de Fransen kunnen rustig slapen. Chili en Argentinië worden dictaturen.

OORLOGSGEBIED HOGE VELUWE

 

Het oorlogsgebied.

De doden op het slagveld.

Het slagveld met enkele doden. 

De doden en de levenden tezamen op het slagveld.

De vergeten gesneuvelden.

Het langzame sterven op het slagveld.

Het oorlogspad.

De schuilplaats

Het slagveld in het bos.

De vluchtige graven voor de gesneuvelden.

LANDSCHAP 1

petrus nelissen, "Landschap 1", olieverf op doek (50x50 cm), 2025

 

32. MEXICAANSE VERTELLINGEN. PULQUE

 

Onderweg naar huis poseert deze Tlachiquero met zijn vrouw. Een Tlachiquero haalt  op traditionele wijze de honing uit de maguey (agave) om pulque van te maken. (foto: petrus nelissen, 1976)

Dat zijn de vroege herinneringen van Diego aan zijn dorp, herinneringen die hem met liefde aan zijn dorp terug doen denken. Hij vindt dat hij een gelukkige jeugd heeft gehad en dat kan niet iedereen zeggen. Hij denkt dat hij dat te danken heeft aan de liefde van zijn ouders waarmee ze voor hem hebben gezorgd en opgevoed.

Hij bedenkt dat zijn vader ook niet naar Mexico-stad had kunnen om geld te verdienen. Hun gezin zou dan misschien wel in de onmacht van armoede ten onder zou zijn gegaan. Hij kent zulke mensen, ginds ver in de bergen, maar niet in zijn dorp. Nu ja, op een enkeling na, zoals zij die ten offer vallen aan de pulque, de drank die gemaakt wordt van de honing uit de maguey, de robuuste plant die je overal in de bergen tegenkomt.

Pulque is zo oud als zijn oudste voorouders, in zijn geval de Otomie, een vergeten stam in het rijk van de Azteken. Volgens de duizendjarige overlevering, voor de komst van de Spanjaarden, was het een drank voor de goden. Die kunnen er waarschijnlijk beter tegen dan de mensen. Er wordt gezegd dat pulque de goden gunstig moest stemmen zodat ze luisteren naar de wensen van hun aardse dienaren. 

De Spanjaarden hebben een einde gemaakt aan het rijk van hun goden. Ze hebben hun tempels en piramiden en zelfs woningen gesloopt en daarna bovenop de ruïnes hun eigen tempels gebouwd. Maar de pulque is gebleven als een blijvende herinnering aan hun oude geloof net als de mais voor de tortilla. 

De maguey groeit als onkruid langs de velden, de paden en de wegen. De kunst is om de goede plant te vinden, die welke de beste honing geeft. Er zijn dorpelingen die daar goed in zijn. Die maken thuis pulque. Elk dorp, hoe arm en afgelegen ook, heeft een pulqueria waar je voor een paar peso de oude godendrank kunt drinken.

Gelukkig weten de meeste mannen het met mate te gebruiken, maar ook weer niet altijd. Op feesten en ander gedenkdagen worden de meeste mannen dronken. De stoom moet van de ketel. De drank is gangmaker van gesprekken tussen de gewoonlijk zwijgzame boeren. Gesprekken die de vriendschap verstevigen maar ook oude vijandschappen nieuw leven inblazen.

Dan komen gevoelens van haat en vijandschap naar boven. De  machetes worden tevoorschijn gehaald en dan vallen er gewonden. en doden. Diego heeft de ellendige gevolgen daarvan gezien toen hij naar school ging.  Bijna elke maandagmorgen liggen er een of meer doden in een kist voor het politiebureau. De overlevenden van het gevecht zitten in de cel. 

In een of meer gezinnen zal er weer een man minder zijn. Dat betekent armoede. Mannen zijn nodig voor het zware werk op het land met de paarden, de ezels of de ossen. Wie doet dat werk als de man dood is of in de gevangenis zit? Vrouwen worden radeloos en raken in paniek, huilen en smeken om hun man vrij te laten. Ze hebben hem nodig voor het werk. 

Sommige mannen gaan dagelijks naar de pulqueria om rust te krijgen na een dag zwaar werk, kopzorgen over de oogst of zijn het gekijf van hun vrouw zat. Ze zitten daar zwijgend achter hun beker pulque te wachten tot ze bevrijd worden uit de misère van hun leven. Niks zo een treurige aanblik als de man die zijn leven heeft opgegeven.

Diego kan gelukkig net als zijn vader de pulque laten staan. Hij is wel eens dronken geweest maar dat hoort er bij. Een man hoort dronken geweest te zijn, anders is hij geen man. In dronkenschap kan men zichzelf leren kennen tenminste als je de grenzen ervan kent. Dan weet je van jezelf waar je aan toe bent en wat je aankunt. Zo ziet Diego het. En nu hij Sara heeft gevonden, weet hij nog beter wat hij wil. 

DE BESCHAAFDE HEREN TIMMERMANS EN MELKERT

Een beschaafde twist tussen de heren Frans Timmermans en Ad Melkert in de Balie, feilloos vastgelegd door de ANP fotograaf Robin van Lonkhuijsen in de NRC.

De aangekondigde vervroegde fusie van PvdA met Groen Links houdt de gemoederen bezig. Levert de fusie het gewenste resultaat op, d.w.z. genoeg zetels om de weg naar de macht te plaveien? Want laten we wel wezen, Timmermans is niet naar Nederland teruggekomen om muurbloempje in de Tweede Kamer te spelen.

Voormalig PvdA minister en ooit bijna premier Ad Melkert legt Timmermans het vuur na aan de schenen tijdens een interview in de Balie. Melkert vraagt aan T. voor wie de nieuwe partij bedoeld is? Zal de nieuw linkse partij er ook een zijn voor kiezers die vlees eten en in de stad willen parkeren? 

Hoe komt de nieuwe partij aan een meerderheid? Hoe kom je terug naar het politieke midden? T. hoopt op zwevende kiezers die over de schutting kijken. 

Is GL niet te links voor een middenpartij? T. vindt van niet. Volgt een antwoord van een breinbreker over dat naar rechts opschuiven niks oplevert dus je net zo goed links kunt zijn. M. wijst er vergeefs op dat de kiezers niet langer links maar rechts zitten. 

Uit onverwachte hoek krijgt M. toch een beetje gelijk. Opiniepeiler Kanne vindt dat het onverstandig zou zijn om niet te fuseren maar vreest ook dat de PvdA combinatie met GL de kiezers van midden en gematigd rechts niet zal aanspreken.

"Dat wil niet zeggen dat de kritische PvdA’ers geen punt hebben, ziet hij. „GroenLinks-PvdA heeft de signatuur van het oude GroenLinks: veel kiezers hebben het gevoel dat de partij het te veel heeft over klimaat, over woke.” Dat schrikt oud-PvdA’ers en centrumkiezers af. Kanne: „Centrumrechtse kiezers, ik denk dan bijvoorbeeld aan NSC, BBB en CDA, zien GroenLinks-PvdA als dermate links dat ze zich niet meer kunnen voorstellen dat ze daarop zouden stemmen.” Dat terwijl die kiezers sociaaleconomisch best in de buurt komen van de linkse samenwerking, zegt Kanne." (NRC ,16 maart 2025)

De kwestie is of je als PvdA met GL een nieuwe brede volkspartij kunt opbouwen. Timmermans somt allerlei groepen op, van minderheden tot jongeren en ouderen en alles wat daar tussen zit, alsof een partij een optelsom van groepsbelangen is. Dat is geen volkspartij maar een politieke supermarkt. 

Een volkspartij verwoordt in programma en leiderschap, zo je wil een houding met een politieke visie die leeft onder brede lagen van het kiezersvolk. De PvdA en ook Groen Links hebben een groot deel van het kiezersvolk van zich vervreemd door hun radicale politieke en sociaal-culturele keuzes. Dat kiezers niet van brood alleen leven, is men vergeten. 

De voormalige PvdA ministers Jan Pronk en Tineke Netelenbos nemen het in een opiniestuk in de NRC (21 maart 2025) op voor de nieuwe fusiepartij omdat ze er het begin van het einde van de versnippering van progressief-links in zien. Ze rekenen zich progressief rijk met de partijen PvdA, Groen Links, Denk, Partij voor de Dieren, SP, D66 en Volt. 

Hier spreekt het bekende verlangen naar eenheid uit, een verlangen dat in crisistijden telkens weer terugkeert bij vooral linkse partijen. Kijken we naar de laatste peilingen dan leveren de door Pronk en Netelenbos genoemde partijen samen 58 zetels op. Dromen zijn bedrog.

Te weinig voor een stabiele regeringscoalitie -Melkert heeft gelijk, de kiezers zitten rechts -  en dan hebben we het nog niet over de ideologisch-politieke afstand tussen een partij als bijvoorbeeld de SP en Groen Links. De SP zou qua achterban overigens beter passen bij de PvdA dan GL. Het activisme van de SP richt zich op de kwetsbare onderlaag van de samenleving. Het activisme van Groen Links is dat van hoger opgeleiden zoals Extinction Rebellion en Black Lives Matter.

Een fusie met GL brengt de PvdA eerder verder van het brede midden dan dichterbij. Tenzij de “vergroenlinksing” wordt teruggedraaid en er een geheel nieuwe partij ontstaat die meer respect en gevoel heeft voor wat leeft onder brede lagen van de kiezers. Maar dat gaat niet zomaar. Dat gaat tijd kosten, heel veel tijd en nieuw leiderschap.

Of dit betekent dat als straks de fusie doorgaat, een nieuwe oude sociaal-democratische partij met als werktitel “Rood Vooruit” er in zal slagen een brede linkse volkspartij te worden is ook nog maar de vraag. Als ik politieke bookmaker zou zijn dan zou ik ze een kans van minder dan een op 10 geven.